Pannenkoeken!

Hamamelis x intermedia 'Westerstede'

Met Lichtmis is er geen vrouwke zo arm,
of ze maakt er haar panneke warm!

Dat zei mijn grootmoeder vroeger al altijd, en ook ik hou graag de traditie van pannenkoeken op 2 Februari in ere.
Het katholieke lichtmis is – zoals heel veel christelijke feesten – een feest met veel oudere wortels. Lichtmis heette de dag te zijn (zes weken na Kerstmis, de geboorte van Christus immers) dat Maria ‘haar Kerkgang maakte’, een zuiveringsritueel dat elke Joodse vrouw 40 dagen na de bevalling moest ondergaan, en dat ook in de Katholieke kerk werd overgenomen, en in dit opzicht zijn er ook verbanden te vinden met de Romeinse Lupercalia (die ook een aspect van zuivering in zich droegen). Maar veel meer voor de hand liggend is het verband met Imbolc of Oimelc, het Keltische Ploeg- en Zaaifeest, en als natuurverbonden mens wil ik daar eventjes wat dieper op ingaan. (Ook Jo schreef over Imbolc al een stukje.)

In het woord Imbolc hoor je ‘in the belly’, in de buik (van moeder aarde). Daar, diep in de aarde, komt rond deze tijd van het jaar de natuur steeds duidelijker tot leven. ‘Oimelc‘ is voor ons Nederlandstaligen zelfs nog beter te verstaan. Het gaat inderdaad om ‘ooienmelk’, want het lammerseizoen begint stilaan!

Imbolc was het tijdstip dat er voor het eerst weer geploegd en gezaaid werd, en dat in Ierland en Engeland de godin Brigid, beschermster van het graan, aanroepen werd. (Waarschijnlijk werd haar beeltenis op veel plaatsen rond de akkers gedragen, net zoals van de godinnen Nerthus en Freya door de Germanen). Birgid was als godin uitzonderlijk belangrijk in Ierland, en dat is ook de reden dat ze werd gekerstend tot Sint Brigit. De christelijke monniken maakten de bevolking hiertoe wijs, dat Birgid eigenlijk een ‘vermomde’ missionaris was die mirakelen deed, en dat de mensen door die mirakelen ten onrechte altijd geloofd hadden dat ze een godin was.

Ik zou het nu kunnen hebben over de tradities van het kaarsen branden, van de Brigids kruisen, maar ik begon mijn verhaal toch met pannenkoeken?
De traditie van het eten van pannenkoeken met Lichtmis vind je in heel Europa terug: ik vond bronnen uit Zwitserland, Frankrijk, Groot-Brittanië. De ronde vorm zou verband houden met de ronde vorm van de zon, die vanaf nu immers duidelijk kracht gaat krijgen (in sommige streken in Frankrijk wordt in plaats van pannenkoeken een soort ronde beignets gebakken, en in Spanje zijn het beignets van uienschijven). De pannenkoeken moeten gemaakt worden van tarwebloem van de vorige oogst, en er werd gezegd, dat wie pannenkoeken at met Lichtmis, het hele jaar van voorspoed zou verzekerd zijn.

Een oud Frans gebruik zou er in bestaan, dat de eerste pannenkoek die op 2 februari werd gebakken, werd opgegooid terwijl men een geldstuk vasthield. De pannenkoek werd vervolgens rond de munt gewikkeld en dat pakje werd in processie door het hele huis rondgedragen en tenslotte door het oudste lid van het gezin bovenop een kast gelegd. Deze hoogstbijzondere pannenkoek zou niet beschimmelen (misschien omdat de muizen er mee weg waren voor die kans bestond?). De munt uit de pannenkoek van het vorige jaar was bestemd voor de eerste arme die voorbij het huis passeerde.

In sommige streken in Engeland werden de pannenkoeken niet gebakken op Lichtmis, maar op Shrove Tuesday, de dinsdag voor aswoensdag (onze ‘Vette dinsdag’, Mardi gras, dus). Die dag was het immers de laatste gelegenheid om nog voor de vastenperiode de laatste restanten boter en eieren op te maken.

Want inderdaad, Lichtmis, Imbolc, Oimelc heeft ook een ander gezicht dan alleen het hoopvolle begin van het nieuwe groeiseizoen. Voor onze voorouders was de maand februari een harde maand. Het was weliswaar het einde van de winter, maar ook een tijd dat de voorraden waren geslonken en de nieuwe oogst nog niet in zicht was. Een tijd ook, waarin het risico op winterepidemiën en gebreksziekten zoals scheurbuik groter werd.
Bovendien was februari vaak ook ruim zo koud als december en januari: in de voorgaande maanden kon de nabijheid van de zee (die een groot warmtereservoir is) de winterprikken nog milderen en waren die dus doorgaans van korte duur. Als het echter in februari ging vriezen, was er vaak sprake van langduriger en strengere vorst, omdat de zee intussen ook meer was afgekoeld.

Ook de kaarsen-traditie van Lichtmis heeft zo zijn verklaring… maar ik moet volgend jaar toch ook nog wat te vertellen overhouden!

Straks dus pannenkoeken! En misschien zijn er al genoeg kruiden te vinden om mijn favoriete groenkoeken te maken!

(Intussen lees ik dat ook Annemie dit weekend aan de pannenkoeken zit!)

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

11 thoughts on “Pannenkoeken!

  1. @Menck
    Je moet ze op zijn minst zelf ‘gemaakt/gebakken hebben 😉

    @Annetanne
    Gisterenavond kort voor 19u hoorde ik in de verte ‘feestklokken luiden’ waarbij ik meteen dacht aan een speciale dienst (kerkgang) voor ‘jonge moeders’ die in het afgelopen jaar bevallen zijn…
    Eet smakelijk van de pannenkoeken….ikzelf ben niet zo’n goede pannenkoekenbakster, daartentegen lukken ‘wafels’ mij beter! Daarom ben ik blij dat het hele gebeuren dit jaar eens niet bij mij doorgaat, want ik de loop van volgende week ben ik sowieso al ‘oma van dienst’ voor een paar dagen – begrijp me niet verkeerd, het is graag gedaan 🙂
    Prettig verlof!

  2. en op 2 november zijn er weer pannenkoeken. 2 november is de laatste dag dat er op het land gewerkt mag worden. tussen 2 november en 2 februari behoren de velden aan de elfjes, trollen en kabouters, tussen 2 februari en 2 november aan de boeren, of dat is toch wat ik ervan heb horen zeggen.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.