Toen we vorige week donderdag terug thuiskwamen na een weekje vakantie in het midden van Frankrijk (jawel hoor, het weer was daar beter dan hier) was het een leuke verrassing om de brede wespenorchis in bloei te vinden.
Van de verschillende inheemse wilde planten die in onze tuin voorkomen heb ik er heel wat zelf geëntroduceerd, maar deze orchidee heeft hier helemaal op eigen houtje een plekje uitgezocht.
Nu is dat op zich natuurlijk niet zo heel bijzonder: De brede wespenorchis (soms ook wel breedbladige wespenorchis genoemd) is een van de de meer algemene inheemse orchideeën, die niet zo erg kieskeurig is wat bodemsoort betreft. (Mijn flora zegt daarover dat de soort voorkomt op ‘vochtige tot droge, voedselarme tot voedselrijke grond in bossen, grienden, duinvalleien en op beschaduwde plaatsen bij bebouwing’.) In België lijkt de orchidee vooral in de Kempen en het uiterste zuiden het vaakst voor te komen (zie het verspreidingskaartje op de site van Biodiversité-Wallonie).
Ik herinner me, dat deze orchis vroeger ook groeide in de tuin van mijn ouders, midden in een halfverharde (grind) oprit. Mijn vader zag ze daar niet zo graag verschijnen, omdat het ‘geen mooie plant is’.
De brede wespenorchis is inderdaad een weinig opvallende, weinig kleurrijke verschijning, maar met een erg variabel voorkomen. De wespenorchis op de eerste foto heeft bloemen die behoorlijk rozig van kleur zijn, terwijl het exemplaar twintig meter verderop is veel groeniger van kleur. Een derde plant bloeit nog niet, maar die heeft de meeste knoppen, wel een dertigtal.
De brede wespenorchis wordt vooral bestoven door bijen en wespen. De nectar van deze soort zou erg gemakkelijk fermenteren, en daardoor vaak lichtjes alcoholisch zijn. Het gevolg hiervan is, dat de insecten letterlijk gedrogeerd raken, en ze met plezier terugkomen naar de plant. De brede wespenorchis wordt dan ook heel gemakkelijk bestoven, en wellicht is dit ook de verklaring dat de plant relatief algemeen voorkomt. (Bron: OFFH – L’Observatoire de la Faune, de la Flore et des Habitats)
Die bladeren doen wat denken aan die van de witte nieswortel (Veratrum album), en soms wordt daar ook naar verwezen voor de naamsverklaring van de wetenschappelijke soortnaam ‘helleborine’. Helleborine zou kunnen betekenen ‘een op nieskruid/Helleborus lijkende soort’, en in het oude Griekenland werden met helléboros zowel planten bedoeld die nu behoren tot het geslacht Helleborus (nieskruid) als het geslacht Veratrum (Nieswortel).
Wellicht weet je, dat de meeste orchideeënsoorten in symbiose leven met een schimmel – en dat verklaart ten dele hun gevoeligheid voor milieuverontreiniging/habitatwijzigingen: Wanneer de schimmel verdwijnt, verdwijnt ook de orchidee die voor zijn overleven van die schimmel afhankelijk is. Wanneer je een bepaalde orchidee in je tuin zou willen, kan het daarom belangrijk zijn om eerst de bodem te ‘enten’ met de noodzakelijke schimmel.
Ik vraag mij nu af, hoe dat zit met de brede wespenorchis. Ik heb tot nu toe niet kunnen terugvinden met welke schimmel die soort (eventueel) in symbiose zou leven. Alleen op de site van het Molecular Microbial Ecology Lab van de University of Alaska vind ik terug dat alle orchideeën, op één uitzondering na, in symbiose leven met een Basidiomyceet (een groep van schimmels dus). Die ene uitzondering is – hoe raad je het – de brede wespenorchis, die samenleeft met een ‘Tuber ssp.’, een ondersoort van de ‘Tuber-zwammen’ dus, en die Tuber-groep, daartoe behoren onder andere de truffels…
Als dat klopt, vind ik dat ergens wel grappig: de meest algemene – en minst gewilde – van de orchideeën leeft samen met een schimmel uit de familie waar zowat de meest gewilde zwam toe behoort…
In tegenstelling tot je pa vind ik het een heel mooie plant. Hopelijk zijn ze zo vriendelijk om ooit in onze tuin op te duiken. Ik had vroeger al begrepen dat orchissen zelf uitzaaien weinig zin heeft omwille van die schimmeltjes, en dat wordt nu nog eens bevestigd in je artikel (in ‘enten’ heb ik niet zoveel zin).
Maar van die zatte bijen, dat had ik nog nooit gehoord. Weer een schitterend weetje voor op de volgende gidsbeurt!
Ik vind het zelf ook een mooi plantje…
Natuurlijk is een grasland met honderden gevlekte orchissen veel indrukwekkender dan een brede wespenorchis, die je omwille van zijn vrij onopvallende kleuren best van dichtbij en op je knieën bewonderd. Maar de afzonderlijke bloemen van deze orchidee zijn eigenlijk bijzonder mooi.
Al enige tijd volg ik een stengel die opgroeit in mijn garage. Door een spleet in onderste plank groeit ie van buiten naar binnen, waar de zon lang staat omdat de deuren altijd open staan.
Ik vermoedde al een orchis, door het blad en de gebogen top met bloemknoppen, maar vond het onwaarschijnlijk.
Tot hij/zij vandaag in bloei kwam en ik dankzij jouw artikel nu weet dat het om een brede wespenorchis gaat.
Ook elders in mijn bostuin heb ik nog een exemplaar gevonden.
Ik kende de plant niet en zou er zo aan voorbij lopen. Voortaan zal ik hem nu wel herkennen.
Mijn buurvrouw had ze en volgens haar zijn ze hierheen ‘gevlogen’; totnogtoe onbekend voor mij.
Onopvallend zoals je schrijft, staan er hier een stuk of vijf in de dolomiet. Wie heeft nu nog het geluk om een orchidee in zijn tuin te hebben! Ik ga ze morgen van dichterbij bekijken nu ik jouw foto’s zag.
@Henk en Martine: altijd leuk dat te lezen…
@Chelone: In de VS worden deze orchideeën (die daar vanuit Eurazië zijn terechtgekomen) ook wel ‘weed orchid’ genoemd, omdat je ze bijna niet meer uit je tuin weg zou krijgen (mocht je dat al willen proberen… ik niet dus). De plant maakt wortelstokken, waardoor ze metersverder weer zou kunnen opduiken.
Misschien is ze dus ook zo van bij je buurvrouw tot bij jou komen wandelen?
Ik kijk er in elk geval zo tegenaan als jij: onopvallend of niet… een orchidee in je tuin geeft toch een bijzonder gevoel 😉
Meestal lees ik in berichten van AnneTanne ook wel iets over de etymologie van plantennamen, ditmaal niet. Omdat ik enkele maanden geleden voor het eerst in mijn leven ook 1 of meerdere Orchis soorten vond heb ik me er eens in verdiept en las toen ergens dat het de Griekse filosoof Theophrastus van Eresus was die rond 300 voor Christus als eerste dit plantengeslacht besprak. Vanwege de vorm van de dubbele wortelknol gaf hij de naam Orchis, wat teelballen / testikels betekent. In (later ?) bijgeloof werd ervan uitgegaan dat vrouwen die een bepaald deel van die wortel aten een zoon zouden krijgen en ook de Duitse naam Knabenkraut zou hieraan nog herinneren.
Wat hier allemaal van waar is weet ik niet want ik heb het maar uit 1 bron.
Die Theophrastus was overigens een leerling van Aristoteles. Hij beschreef 100en soorten planten op basis van morfologie. Hij wordt wel eens beschouwd als de vader van de plantkunde en eeuwen later vermeldde Plinius de Oudere hem ook in Historia naturalis.
Nog iets, over het soort (of 2 soorten ?) die ik vond, twijfelde ik over de vraag of het 1 of 2 soorten waren waarvan me er in eerste instantie eentje de Gevlekte Orchis leek (omdat die zowel gevlekte bladeren als bloemen heeft). Later hoorde ik via via van de plaatselijk stadsecoloog dat als er 2 soorten naast elkaar groeien dat ze dan spontaan kunnen kruisen en dat er dus natuurlijke subsoorten kunnen ontstaan. Onder botanici is er zelfs discussie over of iets een soort of ondersoort is. Er werd over de planten hier (het waren er velen op een paar vierkante meter !) gesproken van de Gevlekte Rietorchis. Op een gegeven moment werd het verhaal me te ingewikkeld en heb ik mijn hoop om de soort definitief vast te stellen maar opgegeven. Online lees ik her en der ook dat de Gevlekte her en der in Nederland weer in opmars is, maar gelukkig is ie hier toch nog steeds wettelijk beschermd. Bij “jullie” (Belgie / Vlaanderen) ook denk ik.
@AntonV: Je schrijft:
Voorlaatste paragraafje over het hoofd gezien ;-)? Over ‘Epipactis’ heb ik inderdaad niets gezegd, omdat die naam vroeger waarschijnlijk aan een andere soort werd gegeven, en er onenigheid is over de exacte herkomst.
Je verklaring voor orchidee slaat overigens op het geslacht Orchis, waarvan de soorten in NL en B erg zeldzaam zijn, en niet Epipactis… (in elk geval de wespenorchis heeft langgerekte wortelstokken.)
Whoops, beste Anne, het was alweer enige tijd geleden dat ik je bericht over de Wespenorchis gelezen had en ik had niet eerder de tijd gehad er een commentaar bij te schrijven. Die tijd had ik vanmiddag wel en ben toen meteen gaan schrijven ipv. je bericht te herlezen. Inderdaad onzorgvuldig van me, dus excuses.
En nog iets waarmee ik te kort door de bocht was was dat ik dacht dat Orchissen in de Nederlandse taal dan in Latijns-wetenschappelijk naamgeving ook wel zo zouden heten (dat die veronderstelling onjuist was had ik kunnen weten als ik het bericht zou hebben herlezen).
Ook bestaat er een Orchidee die officieel bij de Orchissen hoort en die in het Nederlands Soldaatje heet (ipv. iets met Orchis), dat is de Orchis militaris. Maar Soldaatje is ook weer de naam van een aantal Keversoorten.
En laatst had ik een gesprek met een vriend wiens vader Orchideeen kweekte en van hem had ik het verhaal van de wortelvorm, en wikipedia bevestigde het. Verder had die vriend (itt. ikzelf) Latijn en Grieks gehad op de middelbare school en zaten zomaar wat te gekscheren: voeg het Orchi(s) (uit het Grieks) en het Dee uit de Nederlands naam waarbij Dee een vervoeging is van het Latijnse Deus (= God) en je komt tot teelbal van God 🙂
Niet dat ik en / of die vriend een obsessie hebben voor dergelijke dingen maar wel voor taal in relatie tot plantennamen.
In onze tuin hebben we zeker drie van deze orchideeën staan, vlakbij/onder een beukenhaag.
Eerst dacht ik dat het meiklokjes/lelietjes-van-dalen waren, doch de bloemen zijn te geel.
Via internet kwam ik uit op deze website en herkende de plant.
Locatie in België Herveland 3 km van ‘s-Gravenvoeren.
Hoi,
Heb een veertigtal wespenorchis planten in de tuin.
Dat van die alcohol wil ik best geloven. Het blijkt zelfs dodelijk voor de wespen. Er hangen er verschillende met de stuifmeelpakketjes op de front (ogen en “voorhoofd”)dood in de planten.
Groeten,
Luc
Cypripedium calceolus
Wij zijn op zoek naar
10 tot 30 stuks
Órchis maculatа
Órchis mascula
Órchis purpurea
Orchis ustulata
Dactylorhiza sambucina L. Soo
Dactylorhiza fuchsii
dactylorhiza maculata