Microklimaat

Zelfs in een kleine tuin zijn, door verschillen in het microklimaat, sommige plaatsen voor een aantal kruiden meer geschikt, en andere veel minder. Naast verschillen in zon en schaduw, spelen ook de beschutting tegen, of juist de blootstelling aan wind, de relatieve vochtigheid en eventuele reliëfverschillen daarin een rol.

Zon en schaduw

De invloed van zon en schaduw ligt voor de hand, en is toch minder eenvoudig dan op het eerste gezicht lijkt.

Idealiter zou je er een half jaar voor moeten uittrekken om een volledig overzicht te maken van zon- en schaduwval in je tuin. Je start op midzomer of midwinter, wanneer de zon op z’n hoogste of z’n laagste punt staat. Je maakt een plan van je tuin, met daarop alle gebouwen, schuttingen en hoge bomen, OOK die bij de onmiddelijke buren. Op een zonnige dag in de tweede helft van juni of december teken je, rond het middaguur, op dat plan alle schaduwpartijen in, en je arceert die bijvoorbeeld verticaal. Drie maanden later, ten tijde van de herfst- of lentenachtevening, teken je op dezelfde manier de schaduwen, en arceert die horizontaal. Nog een keer drie maanden later, rond midwinter of midzomer, doe je dat een derde keer.
Je hebt nu een overzicht van de plekken in de tuin die het hele jaar door zon of schaduw hebben, en van de plaatsen waar slechts in de zomer de zon kan komen.

Maar eigenlijk ben je daarmee nog niet echt klaar: ook in de loop van de dag verandert de beschaduwing in je tuin, en ook daarmee moet/kan je rekening houden bij de aanplant van je (kruiden)tuin. Idealiter maak je dus ook telkens een overzicht ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds, en dat overzicht maak je bij voorkeur ten tijde van lente- of herfstnachtevening, en nog een keer rond midzomer.

Even ter illustratie:
Iedereen weet dat bv Roosmarijn bij voorkeur op een zonnige plek wordt geplant, maar ik kies er altijd bewust voor om Roosmarijn, en andere wintergroene, niet betrouwbaar winterharde planten, op een plekje te planten dat in de zomer heel lang zon krijgt, maar dat in de winter tot rond het middaguur in de schaduw ligt.
De reden hiervoor is de volgende: Wat wij meestal beschouwen als het bevriezen van wintergroene struikjes, is in de meeste gevallen eerder een ‘verdroog’-proces: Wanneer het ’s nachts zo stevig vriest dat de bodem overdag nauwelijks kan ontdooien, gebeurt het dat planten die de ochtendzon opvangen en nog blad dragen, al vroeg beginnen ‘verdampen’, maar omdat de bodem nog bevroren is, kunnen de wortels geen vocht opnemen, en droogt de plant dus letterlijk uit.

Mijn Roosmarijn staat op een paar meter ten westen van een haag van twee meter hoog. In de zomer, als de zon hoog staat, is die snel boven die haag uit en staat de struik vanaf een uur of negen tot bijna zonsondergang in de zon.
In de winter komt de zon nauwelijks boven die haag uit, en krijgt de struik pas rond het middaguur zon. Op dat ogenblik is de luchttemperatuur meestal al voldoende gestegen om de bodem rondom mijn Roosmarijn te ontdooien (die staat tegen het huis aan, waar het microklimaat dus iets warmer is dan elders in de tuin), en verdamping vormt op dat tijdstip minder een probleem.

Andere factoren die, in samenwerking met de zon, het microklimaat kunnen beïnvloeden zijn steenmassa’s: De strook aan de zuidkant van een muur is een stuk warmer bij gelijk aantal zonne-uren, dan een strook elders in de tuin, doordat de muur de zonne-warmte opslaat en uitstraalt.
In een rotstuin met een zonnige oriëntatie is de bodemwarmte ook net iets hoger en constanter, omdat ook de rotsen de zonnewarmte overdag accumuleren en ’s nachts traag vrijstellen. Ook dit kan dus een reden zijn om voor sommige kruiden een rotstuin-achtige omgeving te creëren. Zelfs het soort gesteente kan van invloed zijn: Kalksteen warmt bijvoorbeeld snel op, en zorgt er bijvoorbeeld in de Maasvallei in de provincie Luik (B) voor, dat er daar een relatief zacht microklimaat heerst. Een rotstuin met kalkzandsteen zal sneller opwarmen dan een rotstuin met leisteen en graniet. Voor een rotstuin met mediterrane kruiden zal je dus beter voor kalkhoudend gesteente opteren.

Even kort een paar definities:
Volle zon: plaatsen die minstens gedurende zes uur, en op het midden van de dag, zon krijgen.
Halfschaduw: Plekken die 3 uur (rond de middag) tot 6 uur (vanaf zonsopgang, of vlak voor zonsondergang) zon krijgen.

De wind

Wind is een andere factor om rekening mee te houden. De haag ten oosten van mijn Roosmarijn houdt niet alleen de winterse ochtendzon van die plant weg, maar ook de uitdrogende winterse oostenwind (ook weer een factor die een rol kan spelen in de bevriezing/uitdroging van de planten).

Heel wat tere planten zijn ook weer blij met iets van beschutting in het westen, om ze tegen de gesel van een (zuid)westerstorm te beschermen. Hou er in dit verband rekening mee dat waar je de mogelijkheid hebt om je tuin met een haag in plaats van met een muur of schutting af te scheiden, een haag absoluut de voorkeur geniet als het er om gaat de wind te breken.
Een haag kan de wind enorm doen luwen, terwijl een muur de wind slechts over een hele korte afstand breekt: vlak tegen de muur aan is het misschien wel windstil, maar een kleine meter verder ‘valt’ de wind alweer over de muur heen en veroorzaakt daar forse turbulenties (en dus niet alleen duw- en trekkrachten op je plantjes, maar ook afkoeling). Een haag daarentegen kan de windsnelheid over de afstand van verschillende meters flink doen afnemen. Je planten zijn meer beschermd tegen afrukken, maar ook zal er iets minder afkoeling zijn.

Aanwezigheid van water

Zoals al besproken in het hoofdstuk over de bodem speelt de bodemvochtigheid een belangrijke rol in de bepaling welke planten op welke plekken willen groeien.
Daarnaast speelt de aanwezigheid van water in de bodem, of onder de vorm van watermassa’s ook op een andere manier een rol in de tot standkoming van het microklimaat: Iedereen weet dat het in de zomer aan zee steeds een paar graden frisser is dan in het binnenland, terwijl dit in de winter net omgekeerd is.
Water kan immers gigantische hoeveelheden warmte opslaan. Omdat het zeewater in de zomer kouder is dan de luchttemperatuur, zal het warmte onttrekken aan die lucht, en de omgeving lichtjes afkoelen. In de winter echter liggen de verhoudingen net omgekeerd, en zal de in de zomer opgeslagen warmte langzaam weer vrijkomen.
Maar ook op kleine schaal zal je dit merken… Een tuin vlak bij een groot meer zal minder te lijden hebben van vorst dan een tuin een kilometer verderop…
Maar ik geef toe, op de kleine schaal van een tuin is deze invloed vaak verwaarloosbaar…

Reliëf

Reliëf speelt in Nederland en in Vlaanderen over het algemeen niet zo’n hele grote rol in de planning van je tuin, maar als je wat niveauverschillen in je tuin vind, kan het toch nuttig zijn daar gebruik van te maken.

Een andere reden om het reliëf toch even onder de aandacht te brengen, is het fenomeen van ‘vorstzakken’. Dit zijn plekken onderaan een helling waar op heldere nachten de koudste luchtlagen naartoe stromen (koude lucht is immers zwaarder dan warme lucht). Als je tuin toevallig in zo’n vorstzak gelegen is, sta je echter toch niet volkomen machteloos tegenover die kans op late nachtvorst. Je kan immers het afvloeien van die koude nevels belemmeren door muren, houtwallen of hagen. In ‘De ecologische siertuin’, een boek uitgegeven door VELT, lees je hierover:

“Zeer goede schermen die toch niet teveel plaats innemen, zijn hagen waartussen zo om de 4 à 5 meter een knotboom staat. (…) Typisch voor de leemstreek waren de haagbeukhagen waar op geregelde afstand één exemplaar opgekweekt werd als knotboom (die brandhout leverde).”

Op kleine schaal kan je vorstgevoelige planten echter ook beschermen door er bijvoorbeeld sparrentakken omheen te zetten. Hoe eenvoudig dit ook lijkt, zo’n hutje kan de temperatuur rond de plan net die noodzakelijke paar graden hoger houden.
Ook kan je ervoor kiezen om erg vorstgevoelige planten een meer beschutte, warmere plek te geven, bijvoorbeeld tegen een zuidmuur.

Deze buttons respecteren je privacy (zie info):

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.