Koninginnenkruid, ook wel leverkruid genoemd, is een plant die tegenstrijdige meningen lijkt op te roepen. Je houdt ervan, of je vindt ze maar niks.
Net als Bart vind ik het een plant die er echt wel mag wezen, vooral omdat ze zo aantrekkelijk is voor allerhande vlinders. Haar lange meeldraden geven haar een wat nonchalant uiterlijk waar ik best wel sympathie voor heb.
Toch snap ik ook Anton wel, die de plant eigenlijk niet zo mooi vindt. Het koninginnekruid vind je in het wild vooral in voedselrijke, wat vochtige ruigtes. Dat betekent dus een biotoop met veel sterkgroeiende, hoogopgaande planten, met brandnetels, kleefkruid, distels… Niet dadelijk een biotoop waar je hart als plantenliefhebber onmiddelijk sneller van gaat kloppen. Bovendien heeft de kleur van de bloemen vooral vanop afstand iets smoezelig, en moet je ze echt van dichtbij bekijken om ze in hun natuurlijke biotoop echt mooi te kunnen vinden.
Maar als vlinderplant kent ze haar gelijke niet. Bovendien bloeit de plant op een tijdstip dat er in de tuin steeds minder in bloei te vinden is, en dat maakt haar nog eens extra waardevol, ook als insectenlokker.
De oudere naam ‘leverkruid’ doet al vermoeden dat de plant gebruikt werd bij leverkwalen, hoewel het in dit verband toch geen grote faam lijkt gehad te hebben. Henriette Kress waarschuwt overigens voor het gebruik van deze plant, omdat ze hepatotoxische (giftig voor de lever) pyrrolizidine-alkaloïden bevatten. (In het American Journal of Chinese medicine ((1989) 17(3-4):165-70)
verscheen overigens een artikel waaruit kan afgeleid worden, dat het met die hepatotoxiciteit toch wel meevalt.)
De naam ‘koninginnenkruid’ heeft met koninginnen niet veel te maken, maar is wellicht een verbastering van het Duitse Kunigundekraut. Die naam wordt dan weer vaak in verband gebracht met de heilige Kunigunde, de vrouw van Keizer Hendrik II, die gezien werd als de patrones van de zieke kinderen. Waarschijnlijker is echter, dat Kunigundekraut op haar beurt een verbastering is van het Germaanse ‘Gundkraut’ (zie ook de artikelen over hondsdraf), wondkruid.
Intussen heeft de plant medicinaal nog nauwelijks betekenis… maar als vlinderlokker verdient ze zeker een olympische medaille!
Koninginnenkruid hebben wij al jaren staan, en inderdaad daarrond gonst het altijd van allerlei insecten en de vlinders komen er graag…Ik weet niet hoe het bij jullie is maar dit jaar zijn er hier bij ons bedroevend weinig vlinders!
Ook hier staat het Koninginnekruid al jaren in de tuin, het gonst er van van de insecten, grote dikke hommels scharrelen er rond maar vlinders, waar zijn ze gebleven…?
@Annemie en Dini: 2008 is een extreem slecht vlinderjaar. Hopelijk herstellen de populaties zich de komende jaren een beetje, maar dat het in het algemeen (heel) slecht gaat met veel van onze vlindersoorten is oud nieuws. Koninginnekruid planten alleen volstaat jammer genoeg niet, vlinders hebben nog heel wat dingen (waardplanten voor de rupsen, overwinteringsplaatsen, voldoende groot leefgebied,…) nodig om goed te gedijen. Maar zelfs al komen er geen vlinders, nectarplanten zijn ook van levensbelang voor allerlei zweefvliegjes, hommeltjes en kevertjes.
Hoi AnneTanne,
Erg mooie foto weer, vooral met die Vlinder erop ! Weet je soms ook welk Vlindersoort het is ? Zelf weet ik niet zoveel over insecten maar zijn z.g.n. waardplanten voor insekten niet altijd de waardplant voor alle stadia van een insect, dus voor de eitjes, larven / rupsen en imago’s?
@Annemie, Dini, Bart: Ik hoor inderdaad dat het dit jaar maar mager is met de vlinders.
Hier in de tuin merken we daar weinig van… Integendeel, we hebben al een aantal keer tegen elkaar gezegd dat er dit jaar wel veel vlinders in de tuin te zien zijn.
@Anton: Als je over de foto hovert, krijg je altijd het bijschrift te zien. Dit is het bruin zandoogje (Maniola jurtina). Wat de waardplanten betreft, dat zijn de planten waarop de vlinder zijn eitjes legt, en waar de rupsen dus van leven. De imago’s (volwassen vlinders) halen hun voedsel echter niet bij die waardplanten, maar bv. bij nectarrijke bloemen.
Het bruin zandoogje heeft als waardplanten allerhande grassoorten.
Overigens: een stukje hooggroeiend gras in je tuin heeft een uitermate positieve invloed op het dierenleven in je tuin (en dan heb ik vooral over het kleine gekriebel… niet zozeer vogels en zoogdieren.)
Dat ik de plant niet mooi zou vinden is maar relatief hoor, en verder is het voor het grote geheel der natuur ook totaal irrelevant of ik (of wie dan ook) een bepaalde plant mooi vind. Dat ik er soms toch uitspraken over doe is een beroepsdeformatie qua esthetica die ik ooit “opgelopen” heb op de kunstacademie.
Wel vind ik je (AnneTanne) opmerking dat de bloemen er op afstand wat smoezelig uitzien zeer raak. Pas als je ze dichterbij bekijkt zie je hoe mooi ze eigenlijk zijn. Die erg lange meeldraden zien er erg fraai uit en had ik nog nooit in het echt gezien. Toen ik de plant zelf fotografeerde waren die meeldraden nog niet zo lang en ik heb de plant ook niet in mijn tuin.
Mijn “bezwaar” tegen de plant is hooguit dat ik em wat protserig vind en ik em al jarenlang kende als sierplant in tuinen. Ook heb ik vaak een beetje een vooroordeel tegen cultuurplanten en in dit geval gebeurde er het omgekeerde. Ik dacht in 1e instantie dat het een verwilderde sierplant was toen ik em vond in een natuurgebied. Maar het bleek net andersom te zijn, het is een inheemse plant die juist door liefhebbers en kwekers de tuinen is binnengehaald. Er bestaan ook diverse cultivars van trouwens.
Voor Vlinders is het i.d.d. een belangrijke plant. Voor wie graag Vlinders in de tuin heeft en ze een handje wil helpen kan ik ook de heester die Vlinderstruik wordt genoemd aanraden, ongeacht het soort van het geslacht Buddleja.
In mijn kleine tuintje staan verschillende nectarplanten, vlinderstruik, kamperfoelie, distelsoorten, ijzerhard en scabiosa, dus niet alleen Koninginnekruid, ook verschillende waardplanten zoals brandnetels, pinksterbloemen, judaspenning en verschillende grassen. De grootste boosdoeners zijn echter al mijn buren met hun stenen tuintje. Dan is 100 m2 vol planten vermoed ik niet voldoende om vlinders te trekken op een enkel koolwitje en blauwtje na. Op de moestuin zijn echter ook weinig vlinders, deze week heb ik alleen een kolibrievlinder gezien. Daar staan nectar en waardplanten in overvloed.
@Dini:
Laat ik nu eens op een andere lezer van AnneTannes Kruidenklets website / bol reageren dan op de berichten van AnneTanne zelf 🙂
Mijn tuin is nog kleiner dan de jouwe, 7 bij 5 meter schat ik. Ik plant of zaai er nog iets. Ik beschouw het als een mini natuurreservatie dat ik observeer zonder er in in te grijpen. DE dominante plant ik mijn tuin is ook de Brandnetel, of beter gezegd de Grote Brandnetel, zijn kleinere broertje de Kleine Brandnetel wordt haast zeldzaam krijg ik soms de indruk, al wordt die (althans in Nederland) weer wel op grote schaal verbouwd als grondstof van de vezels om textiel van te maken.
Op de Grote Brandnetels in mijn tuin zie ik ook al maanden een soort kleine dagactieve motjes op af komen maar die krijg ik maar niet gefotografeerd, dartel als ze zijn. Gaan ze een keer zitten dan doen ze dat aan de onderkant van de bladeren 🙁
Ook ik heb in voorgaande jaren gedonder gehad met de buren en zelfs de woningbouw vereniging van wie ik het huis (en dus ook de tuin) huur. Ik zou de veroorzaker zijn van de Muizenplaag in de straat. Ik kreeg een ambtenaar aan de deur die zelfs foto’s van mijn tuin maakte en beweerde dat wat er groeide louter onkruid was en ik vertelde hem wat de definitie was van onkruid (ik moge hopen dat dat verhaal bekend is) maar ik kon praten totdat ik een ons woog, ik moest en zou de tuin “fatsoeneren” en zo niet dan dreigde er huisuitzetting (echt waar). Zelfs het wetboek en het huurcontract werd erbij gehaald waarin staat dat een huurder verplicht is een siertuin aan te leggen ofwel er lompweg tegels neer te leggen. En dat doen ook mijn buren en zo te horen zie jij dat ook als de reden dat er in jouw tuin weinig vlinders komen. Zou best kunnen hoor, wie ben ik om dat te bestrijden want ik ken je woonsituatie en je tuin ook niet.
Ook wil ik nog vermelden dat ik vorige jaar heel veel soorten Lieveheersbeestjes (veel exoten ook met andere aantallen stippen en kleuren) op de Grote Brandnetels had, ik kwam zelfs de larven ervan tegen.
Het feit dat je blijkbaar (elders ?) ook nog een moestuin hebt vind ik al bijna jaloersmakend 🙂 Je had notabene daar een Citroenvlinder gezien. Fantastich toch ?
Ook maak ik uit je verhaal op dat je ook Distels in je tuin hebt en die zijn ook zeer geliefd bij Bijen en Hommels en misschien ook wel Zweefvliegen maar blijkbaar ook bij Vlinders.
Tevens kwam ik in deze rij van reacties op het bericht meerdere keren tegen dat het niet goed gaat met de Vlinders in het algemeen. Ook mij is dat opgevallen en de Nderlandse Vlinder Stichting heeft de alarmbel al geluid 🙁
Ook een bekende van me die dit voorjaar nog 10tallen Rupsen van de Grote Beervlinde op de Springbalsemienen had heeft nog geen Vlinder gezien helaas.
Blijkbaar is er iets aan de hand met het overleven van Vlinders en ben bang dat het iets complexer ligt dan de buren als de “boosdoeners” aan te wijzen. Vooral ook complexer dan het verhaal dat je zowat dagelijks voor je kiezen krijgt via TV en kranten over de opwarming van de aarde en de CO2 uitstoot. Een paar jaar geleden luidde in Nederland nog de leus ‘een beter milieu begint bij jezelf’ en zo wordt het probleem doorgeschoven naar de burger terwijl de uitstoot van hun eigen auto’s en de fabrieken gewoon doorgaat om nog maar te zwijgen over vliegtuigen.
Of dit verhaal me in dank afgenomen wordt weet ik niet, mede door de lengte van het betoog, maar het moest me toch even van het hart.
@AntonV: Ik zou hier een heel uitgebreid antwoord op kunnen schrijven, maar ik denk dat ik daar gewoon deze of volgende week een keer een blogpostje aan wijd: Recent heeft er in Engeland een studie van een paar jaar gelopen, waarin werd nagegaan wat de invloed was van de samenstelling van een tuin op het dierenleven (insectenleven) in de tuin.
Eén van de onderzoekers, een
entomoloog (insectenkundige)correctie: een planten-ecoloog, heeft daar een heel leesbaar boekje over geschreven, dat ik me heb aangeschaft heb tijdens ons uitstapje naar Londen van enkele weken geleden. Ik was al van plan daar een keer iets over te vertellen, en dit lijkt een goede aanleiding daartoe.Overigens: de kleine brandnetel is inderdaad wat minder algemeen dan de grote. Reden daarvoor is dat de grote een meerjarige plant is, die je gemakkelijk in sterk verrijkte ruigtes vindt, en die zich door haar worteluitlopers niet gemakkelijk laat intomen.
De kleine brandnetel is een eenjarig plant, die het dus eerder van verstoorde grond moet hebben, en zich dus niet zo gemakkelijk op een zelfde plaats kan handhaven, er hoogstens een paar jaar als pionier aanwezig zal zijn.
Beste AnneTanne,
Ik ben benieuwd naar je verhaal over de samenstelling van de tuin in relatie tot het insectenleven. Ging het onderzoek alleen over insecten of ook over andere ongewervelde dieren zoals spinnen, pissebedden en slakken ? De relatie met die dieren stel ik mezelf ook vaak vragen bij. Een voorbeeldje van laatst: na een fikse onweersbui met regen kropen de slakken vanuit de tuin tegen de stenen muur van de schuur op. Waarom vraag ik me dan af ? (Mag je gerust als rhetorische vraag opvatten hoor, want als je zou gaan antwoorden op iedere “waarom ?” vraag van mij dan ben je over een jaar nog bezig :)).
Het verhaal over het verschil tussen de Grote en Kleine Brandnetel kende ik al. Laatst meende ik in een grasland waar geen koeien liepen (puur grasland om het grasland zelve en om de diversiteit van de flora te stimuleren) een aantal exemplaren van de Kleine te vinden. 100 % zeker was ik niet want ik weet maar al te goed van dichtbij welke hoedanigheden / uiterlijkheden ook de Grote soms kan hebben. Een flora had ik niet bij me en een takje plukken om mee te nemen waag ik met toch met blote handen niet aan.
Gesproken over Brandnetels en je er aan “branden” zou ook een aardig stukje opleveren als je de planten gaat inventariseren waarvan beweerd wordt dat ze verlichting geven tegen de huidsirritatie ervan. Ik heb al diverse geslachten genoemd gehoord: Weegbree en Zuring geslacht maar ik meen ook Hondsdraf.
Ik zie uit naar je bericht / artikel.
@Anton: het ging inderdaad over dierenleven in de brede zin, maar minder specifiek over gewervelden, dus met name de met het blote oog zichtbare ongewervelden.
Een tipje van de sluier: Of de tuinbezitters al dan niet slakkenkorrels gebruikten, bleek nauwelijks een verschil te maken wat het aantal naaktslakken betrof. Huisjesslakken daarentegen bleken veel minder goed bestand tegen slakkenkorrels (en laat die nu net het minst ‘schade’ aanrichten…)
@AnneTanne,
Ik weet niet wat de chemische samenstelling is van die z.g.n. Slakkenkorrels ? Het zal wel geen pesticide genoemd worden want dat heeft meen ik (alleen of vooral ?) betrekking op chemische goedjes om insecten mee te vermoorden 🙂
Zelf vind ik het totaal absurd om slakken te willen bestrijden in particuliere tuintjes. ze doen eigenlijk weinig kwaad, of je landbouwer of fanatiek moestuinier bent die wilt eten van gewassen uit eigen tuin kan ik me er nog iets bij voorstellen maar anders zou ik het nooit doen.
Een poosje geleden hoorde ik nog een verhaal van een nicht die aan een Middelbare School werkt en soms wel eens in pauzes of in de kroeg zit te kletsen met andere docenten en tijdens zo’n gesprek zat de Biologie leraar op te scheppen dat ie de Slekken in zijn tuin bestreed door zout op hun weke lijf te strooien (een letterlijke vertaling van het spreekwoord dus) en er trots op was omdat dat zo milieuvriendelijk is. Dat is misschien wel zo (voor zover ik kan beoordelen wat NatriumChloride doet). Nu ben ik niet zo teerhartig maar toch lijkt het me niet bepaald diervriendelijk.
Vroeger (zeg 70er jaren) werd er vaak een ander trucje genoemd om Slakken te bestrijden. Neem een potje en graaf het tot de rand ervan in de grond bij de planten waar de Slakken het op gemunt hebben en vul het potje met bier. Hte verhaal was dat Slakken dol zouden zijn op de geur van Hop en dan in het potje kropen en vervolgens verdronken (of vergiftigd door de alcohol ?).
Ik heb het wel eens toegepast (echter zonder succes) omdat ik het niet kon aanzien dat mijn moeder (om pa te helpen) tussen de planten in de moestuin ging zoeken naar Slakken en ze op het tegelpad gooide en ze dan met klompen aan “plette”.
Ach, herinneringen, zonder veel mooi sentiment, maar mijn vraag is of er iemand die dit leest ervaring heeft of meer weet over die bier truc ?
– Die slakkenkorrels zijn wel degelijk een pesticide (het ging in het onderzoek overigens in het algemeen over slakkenkorrels, en niet over de zeer selectieve Escar-go van Eco-style).
– De biertruc werkte niet alleen in de 70iger jaren, maar wordt nog steeds met succes toegepast. (In die mate dat ‘alcoholtraps’ die men in het onderzoek dat ik ga bespreken wilde gebruiken om een overzicht te krijgen van alle ongewervelden in een tuin, nauwelijks bruikbaar waren omdat ze binnen de kortste keren vol slakken zaten. Notoire drankorgels dus, die slakken…)
@Anton: wel geen gewone nederlandse pils gebruiken, maar écht bier 😉
(nee serieus: het werkt vooral goed met zoet bruin bier heb ik uit eerste hand)
@Annetanne: ik weet het Koninginnekruid zelfs in die mate te appreciëren dat ik in m’n tuin ondertussen al drie ‘bosjes’ Koninginnekruid laat groeien. En ik weet nog wel wat plaatsjes die ze ook mogen koloniseren.
@Bart,
Vandaar 🙂 Ik had vroeger inderdaad ordinaire pilsner gebruikt en had er totaal geen succes mee. Misschien zijn slakken dan toch eerder zoetekauwen dan drankorgels 🙂